Ταξινόμηση

• Τα επικίνδυνα είδη στην χώρα είναι τα διάφορα είδη οχιάς και ο αστρίτης. Ανήκουν στην συνομοταξία Χορδωτά (Chordata), την υποσυνομοταξία Ερπετά (Reptilia) την τάξη Φίδια (Serpentes) και την οικογένεια Βιπερίδες (Viperidae).

Vipera ammodytes, Οχιά

• Πρόκειται για το μοναδικό επικίνδυνο φίδι στην Ελλάδα.
• Συχνάζει σε παλαιούς τοίχους, ακαλλιέργητα μέρη με κλαδιά και πέτρες, ενώ μερικές φορές βρίσκεται κοντά σε κατοικίες.
• Η γεωγραφική της εξάπλωση περιλαμβάνει όλα τα μέρη του κόσμου, εκτός από την Αυστραλία και τη Μαδαγασκάρη.
• Το σώμα της οχιάς έχει σχήμα κυλίνδρου, χρώμα σταχτί προς το ξανθό και καλύπτεται από φολίδες, όπως και το κεφάλι.
• Επίσης, στη ράχη το φίδι έχει σκούρα σχέδια σε σχήμα τεθλασμένης γραμμής, ενώ στο κεφάλι τα σχήματα που έχει σχηματίζουν το γράμμα Χ ή Λ.
• Το μήκος φθάνει στα αρσενικά μέχρι 60 εκατοστά. Τα θηλυκά έχουν πιο μικρό μήκος.
• Το κεφάλι της είναι πιο πλατύ προς τα πίσω και διακρίνεται έντονα από το σώμα.
• Η ουρά της είναι κοντή.
• Έχει δυνατή όραση ακόμα και στο σκοτάδι, ενώ η ίριδα των ματιών της έχει την ιδιότητα να αλλάζει ανάλογα με την ένταση του φωτός.
• Στην άνω γνάθο είναι εξοπλισμένη με δύο μυτερά δόντια, μεγαλύτερα από τα κοινά που έχει, τα οποία συνδέονται με αδένες που εκκρίνουν δηλητήριο.
• Τα περισσότερα είδη είναι ωοζωοτόκα. Η ίδια η λέξη “viper” (επιστημονική ονομασία του φιδιού) προέρχεται από τις λατινικές λέξεις vivo = “ζω” και pario = “γεννώ“.
• Γεννά 10-20 ζωντανά μικρά, τα οποία έχουν δηλητήριο.
• Η τροφή τους είναι κυρίως σαύρες.
• Όταν η οχιά δαγκώσει τη λεία, τότε πιέζονται οι αδένες και εκκρίνεται δηλητήριο, το οποίο μέσω των δοντιών περνά στην πληγή του θύματος.
• Ανάλογα με τις περιστάσεις, η οχιά έχει την ικανότητα να καθορίζει την ποσότητα δηλητηρίου που θα χύσει στο θύμα της.
• Γενικότερα, η ποσότητα του δηλητηρίου είναι ανάλογη του μεγέθους του φιδιού. Επίσης, κάποια είδη τσιμπούν περισσότερο από άλλα.
• Κάθε χρόνο το δέρμα της αλλάζει, ενώ ανήκει στα είδη που πέφτουν σε χειμερία νάρκη.
• Οι ενήλικες οχιές τρέφονται με μικρά ζώα, όπως ποντίκια, άλλα ερπετά και πτηνά.
• Το δηλητήριό της είναι επικίνδυνο, περιέχει πολλά ένζυμα που διαλύουν την πρωτεΐνη, τα οποία λέγονται πρωτεάσες. Αυτά προκαλούν συμπτώματα πόνου, οίδημα και νέκρωση, όπως επίσης και απώλεια αίματος.
• Ο θάνατος συνήθως επέρχεται από την πτώση της αρτηριακής πίεσης.

Οι οχιές και ο άνθρωπος

• Οι Οχιές δεν επιτίθενται ποτέ στον άνθρωπο εάν δεν πατηθούν, πιαστούν ή απειληθούν άμεσα. Τα περισσότερα δήγματα Οχιάς στον άνθρωπο είναι “στεγνά” και προειδοποιητικά, χωρίς την έγχυση δηλητηρίου.
• Αν δεχθεί κάποιος δηλητηριώδες δήγμα από το φίδι, απαιτείται η έγκαιρη ιατρική φροντίδα.
• Είναι σημαντικό να μην σκιστεί ή κοπεί το δέρμα στο σημείο του δήγματος και να μην δεθεί το δαγκωμένο μέλος.
• Το δηλητήριο εξαπλώνεται κυρίως μέσω της λέμφου και όχι της φλεβικής ή αρτηριακής οδού, έτσι το να προκαλέσουμε αιμορραγία στο σημείο είναι ανούσιο αλλά και επικίνδυνο λόγω του τραυματικού σοκ που μπορεί να προκληθεί και να επιδεινώσει την κατάσταση του ασθενούς.
• Επίσης μία σφιχτή περίδεση του δαγκωμένου μέλους φράσσει την κυκλοφορία του αίματος και μπορεί να προκαλέσει νέκρωση, γάγγραινα και θρομβώσεις, έτσι είναι σημαντικό να διατηρηθεί η ομαλή κυκλοφορία του αίματος.
• Στις σοβαρότερες περιπτώσεις, αν δε φέρει το θάνατο, το δήγμα οχιάς αφήνει μόνιμη ουλή στο σημείο δαγκώματος ή και μπορεί να απαιτηθεί ακρωτηριασμός του μέλους. Μπορεί επίσης ο ασθενής ή η ασθενής να είναι αλλεργικός στο δάγκωμα. Κατά την συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων δηλητηριωδών δηγμάτων στην χώρα μας τα συμπτώματα υποχωρούν μετά την κατάλληλη ιατρική περίθαλψη και επέρχεται η πλήρης ίαση του ασθενούς.

Φήμες και παραδόσεις

• Τα φίδια, στις μέρες μας, έχουν αδιαμφισβήτητα πολύ κακή φήμη. Οι παραδόσεις τα θέλουν σύμβολα του κακού, ζώα πονηρά και κακόβουλα που θέλουν το κακό μας. Θεωρούνται σιχαμερά, γλοιώδη και επικίνδυνα και γιαυτό είναι μισητά από την πλειοψηφία των ανθρώπων, οι περισσότεροι των οποίων τα σκοτώνουν με την πρώτη ευκαιρία.
• Η αλήθεια βέβαια είναι ότι τα φίδια προκαλούν άδικα τον φόβο και το μίσος, αφού όλα τα παραπάνω είναι απλώς μύθοι πλασμένοι εδώ και μερικούς αιώνες μόνο.
• Στην αρχαιότητα το φίδι ήταν σύμβολο αναγέννησης, θεραπείας, φρονιμότητας και άλλων πολλών θετικών εννοιών και αρετών, θεωρούνταν ζώο ιερό και χρήσιμο, καλός οιωνός όταν έμπαινε στα σπίτια και καμία προκατάληψη δεν υπήρχε εναντίον του.
• Φίδια χρησιμοποιούνταν, στην θεραπεία ασθενειών, απ’ όπου προέρχεται και το σύμβολο του Ασκληπιού που διατηρείται στην Ιατρική μέχρι και σήμερα.
• Με τον χριστιανισμό όμως το φίδι, θεωρείται υπεύθυνο για τη θνητή φύση του ανθρώπου, για τη δυστυχία του, μέσα από το προπατορικό αμάρτημα. Ο Όφις συμβολίζει λοιπόν το διάβολο, τη δύναμη του κακού.

Ποια είναι η πραγματικότητα;

• Τα φίδια είναι ζώα όπως όλα τα άλλα. Το ότι δεν έχουν πόδια τα κάνει ιδιαίτερα και ίσως «αλλόκοτα» ζώα σε εμφάνιση, αλλά αυτό το χαρακτηριστικό τους μόνο δεν τα κάνει να διαφέρουν σε συμπεριφορά και σημαντικότητα από τα υπόλοιπα «μέλη» της Φύσης.
• Τα φίδια δεν πρόκειται να επιτεθούν ποτέ σε οτιδήποτε δεν αποτελεί τροφή γι ’αυτά, πόσο μάλλον στον άνθρωπο που τόσο φοβούνται.
• Αντιθέτως, η πρώτη τους αντίδραση είναι να απομακρυνθούν και να γλιτώσουν από αυτό που θεωρούν θηρευτή τους και ο άνθρωπος θεωρείται από αυτά, καθόλου άδικα, ένας από τους χειρότερους θηρευτές.
• Στην πραγματικότητα είναι πολύ ωφέλιμα ζώα αφού συντελούν σημαντικά στην ισορροπία του οικοσυστήματος.
• Στα πρώτα χρόνια της ζωής τους τρέφονται κυρίως με έντομα καταναλώνοντας μεγάλες ποσότητες από αυτά.
• Στα επόμενα χρόνια, αφού αποκτήσουν το ανάλογο μέγεθος, τρέφονται κυρίως με τρωκτικά, αποτελώντας έτσι έναν από τους κυριότερους θηρευτές αυτών, παίζοντας σημαντικότατο ρόλο στον έλεγχο των πληθυσμών τους.
• Δεδομένου ότι ζουν πολλά χρόνια, υπολογίζεται ότι ένα και μόνο φίδι μπορεί να καταναλώσει μέχρι και 1000 τρωκτικά μέχρι το πέρας της ζωής του.
• Μπορεί κανείς έτσι να καταλάβει πόσο μπορεί να αυξηθεί ο πληθυσμός τρωκτικών σε μία περιοχή, αν φονευθεί έστω και ένα φίδι, αφού τα τρωκτικά πολλαπλασιάζονται εύκολα και σε μεγάλους αριθμούς, με γεωμετρική πρόοδο.
• Παράλληλα, ένα σκοτωμένο φίδι, απέχει από την αναπαραγωγή, από την οποία θα προκύπταν περισσότεροι θηρευτές τρωκτικών.
• Έτσι, είναι ευνόητη η ανισορροπία που μπορεί να προκληθεί σε ένα οικοσύστημα, αν αφαιρέσουμε ή μειώσουμε από αυτό τους πληθυσμούς των φιδιών• μία ανισορροπία που αν μη τι άλλο επηρεάζει άμεσα και τον άνθρωπο.

Αντιμετώπιση

• Είναι σημαντικό να μπορούμε να αναγνωρίζουμε τουλάχιστον τα επικίνδυνα φίδια της περιοχής μας, κάτι το οποίο μπορεί να γίνει πολύ εύκολα με την βοήθεια των φωτογραφιών του herpetofauna.gr.
• http://www.herpetofauna.gr/index.php
• Τεχνικές και μέθοδοι ΑΠΩΘΗΣΗΣ που έχουν αμφισβητούμενη αποτελεσματικότητα στην απώθηση φιδιών :
• Θειάφι: Ενοχλητικό στην οσμή για τον άνθρωπο αλλά και αρκετά τοξικό, χωρίς κανένα αποδεδειγμένο αποτέλεσμα στην απώθηση φιδιών.
• Σκόρδο ή κρεμμύδι: Κανένα αποδεδειγμένο αποτέλεσμα στην απώθηση φιδιών.
• Πετρέλαιο ή βενζίνη: τοξικά για τον άνθρωπο, καταστρεπτικά για το περιβάλλον, χωρίς κανένα αποδεδειγμένο αποτέλεσμα στην απώθηση.
• Ναφθαλίνη: Επικίνδυνο υλικό, μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό στο δέρμα, τα μάτια και το αναπνευστικό, βλάβες στο συκώτι, τους νεφρούς, το αίμα και το νευρικό σύστημα, ακόμα και καρκίνο. Δεν έχει αποδεδειγμένο αποτέλεσμα στην απώθηση.

Υπάρχει λοιπόν ασφαλής τρόπος απώθησης των φιδιών?

Η απάντηση είναι όχι.

• Σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα δεν υπάρχει κάποια ασφαλής μέθοδος απώθησης των φιδιών από μία περιοχή, αυτό όμως που μπορούμε να κάνουμε είναι να σκεφτούμε αντίστροφα.
• Αντί δηλαδή να ψάχνουμε τι τα απωθεί, να βρούμε τι είναι αυτό που τα προσελκύει και να προσπαθήσουμε να το αποφύγουμε.
• Η καθημερινή ζωή των φιδιών είναι πολύ απλή και χωρίζεται κυρίως σε τέσσερα στάδια: θερμορύθμιση, αναζήτηση τροφής, ξεκούραση και αναπαραγωγή.
• Κατά 90% οι λόγοι για τους οποίους ένα φίδι θα επισκεφτεί το σπίτι μας είναι γιατί εκεί υπάρχει πηγή τροφής ή/και κρυψώνες όπου μπορεί να ξεκουραστεί.
• Η πρόληψη λοιπόν είναι αυτό που μπορούμε να κάνουμε για να αποτρέψουμε τα φίδια από το να επιλέξουν την κατοικία μας για «επίσκεψη».

Πρόληψη

• Κρατάμε μακριά από το σπίτι μας, όσο το δυνατόν, τρωκτικά (ποντίκια, αρουραίους, κτλ.) και αρθρόποδα (γρύλους, ακρίδες, κ.ά.), τα οποία αποτελούν τροφή για τα φίδια και η παρουσία τους θα τους κινήσει το ενδιαφέρον.
• Περιορίζουμε τις εκτεθειμένες πηγές τροφής και νερού που μπορεί να έλξουν τρωκτικά και μεγάλα έντομα
• Απαλλάσσουμε την ιδιοκτησία μας από σωρούς αντικειμένων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν κρυψώνες για τρωκτικά και έντομα και κλείνουμε όλες τις εξωτερικές σχισμές και τρύπες.
• Αποφεύγουμε να φυτεύουμε καρποφόρα δέντρα και φυτά στον κήπο μας τα οποία μπορούν να γίνουν ελκυστικά για τρωκτικά και αρθρόποδα.
• Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε απωθητικά εάν βρούμε κάποια, μη-τοξικά, που δεν προκαλούν βλάβες σε εμάς ή στο περιβάλλον και βασίζονται σε φυσικά προϊόντα.
• Τα φίδια αναζητούν πάντα ένα δροσερό, σκοτεινό και ασφαλές μέρος για να κρυφτούν και να ξεκουραστούν, ειδικά αφού τραφούν.
• Απαλλάσσουμε τον κήπο μας από μεγάλες πέτρες, σορούς ξύλων ή οποιωνδήποτε αντικειμένων δημιουργούν σχισμές, τρύπες και κρυψώνες.
• Κόβουμε – κουρεύουμε τα ψηλά χόρτα.
• Κλαδεύουμε τις βάσεις των πυκνών θάμνων έως και 60cm πάνω από το έδαφος δημιουργώντας κενό από κάτω ή αποφεύγουμε τους πυκνούς θάμνους και την πυκνή βλάστηση γενικά.
• Φράσσουμε καλά τις σχισμές των εισόδων του σπιτιού, της αποθήκης ή του υπογείου, έτσι ώστε να κλείνουν ερμητικά οι πόρτες και τα ανοίγματα.
• Φράσσουμε όλες τις εξωτερικές τρύπες και σχισμές οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν προσωρινό καταφύγιο από τα φίδια.
• Αποφεύγουμε να δημιουργούμε ένα υγρό και δροσερό περιβάλλον την καλοκαιρινή περίοδο, όταν αυτό είναι προσβάσιμο από τα φίδια (π.χ. εξωτερικές λιμνούλες, μονίμως βρεγμένο γκαζόν, κτλ.).
• Αποφεύγουμε να αφήνουμε τις εξώπορτες ανοιχτές.
• Ακολουθώντας τις παραπάνω συμβουλές δημιουργούμε ένα περιβάλλον αρκετά αφιλόξενο για τα φίδια, κάτι που τα κάνει να το απορρίψουν και να επιλέξουν κάποια άλλη περιοχή πιο βολική στον τρόπο ζωής τους και τις ανάγκες τους. Οι πιθανότητες να βρεθεί ένα φίδι σε περιβάλλον με αυτές τις συνθήκες γίνονται πλέον ελάχιστες.
• Τι κάνουμε εάν εντοπίσουμε ένα φίδι στην κατοικία μας;
• Εάν δεν είμαστε ικανοί να αναγνωρίσουμε το φίδι και να ξέρουμε εάν είναι δηλητηριώδες ή όχι, το πρώτο πράγμα που κάνουμε είναι να καλέσουμε την Πυροσβεστική υπηρεσία.
• Στην χώρα μας δυστυχώς δεν υπάρχει ακόμα αρμόδια υπηρεσία για τέτοια περιστατικά, όμως η Πυροσβεστική υπηρεσία ενδέχεται να συνεργάζεται με κάποιους ειδικούς οι οποίοι θα έρθουν εθελοντικά να απομακρύνουν το φίδι από το σπίτι σας, ή να στείλει προσωπικό για να βοηθήσει την κατάσταση όπως μπορεί.
• Σε καμία περίπτωση δεν προσπαθούμε να σκοτώσουμε το φίδι, καθώς είναι πολύ πιθανό να γίνει επιθετικό και να μας δαγκώσει στην προσπάθειά του να αμυνθεί και να σωθεί.
• Μάλιστα ένα μεγάλο ποσοστό των δηλητηριωδών δηγμάτων είναι αποτέλεσμα περιστατικών όπου κάποιος προσπάθησε να σκοτώσει το φίδι.

Απώθηση με σύγχρονα απωθητικά

• Η απώθηση ερπετών (φίδια, σαύρες) πραγματοποιείται με ειδικά σκευάσματα σε κοκκώδη στερεή ή υγρή μορφή.
• Η οσμή τους προκαλεί όχληση και μπλοκάρει τις πληροφορίες που λαμβάνουν τα αισθητήρια όργανα των ερπετών.
• Το αποτέλεσμα είναι να προκαλείται σύγχυση και τα φίδια να εγκαταλείπουν το χώρο.
• Τα σκευάσματα τοποθετούνται περιμετρικά του χώρου που θέλουμε να προστατέψουμε, δημιουργώντας έτσι έναν κλοιό απώθησης για την είσοδο και εγκατάσταση των ερπετών σε αυτό.